Stan i dynamika bezrobocia w Polsce oraz jego społeczno-ekonomiczne skutki

 Publikacja została wydana w Monografii Naukowej ,,Problemy społeczno-gospodarcze. Stan obecny i wyzwania" pod redakcją dr Joanny Rogalskiej (wyd. Laboratorium Wiedzy Artur Borcuch)

Stan i dynamika bezrobocia w Polsce oraz jego społeczno- ekonomiczne skutki

The state and dynamics of unemployment in Poland and its socio-economic effects

Streszczenie: Niniejszy artykułu wskazuje przyczyny, rodzaje i skutki bezrobocia, a także sposobów walki z tymże problemem społecznym. Artykuł zawiera również informacje zawarte w tabelach, dotyczące wysokości bezrobocia w Polsce w poszczególnych województwach z podziałem na mężczyzny i kobiety. Głównym celem artykułu jest odpowiedź na pytanie, które grupy społeczne są najbardziej dotknięte zjawiskiem bezrobocia.

Summary: This article presents the causes, types and effects of unemployment, as well as ways to combat this social problem. The article also contains information in the tables on the level of unemployment in Poland in individual voivodships, broken down by men and women. The main goal of the article is to answer the question which social groups are most affected by the phenomenon of unemployment.

Słowa kluczowe: bezrobocie, bezrobotny, osoba bierna zawodowo, osoba czynna zawodowo, stopa bezrobocia, rynek pracy, instytucje rynku pracy.

Keywords: unemployment, the unemployed, a professionally passive person, a professionally active person, the unemployment rate, the labor market, and labor market institutions.

Wstęp

Bezrobocie to zjawisko negatywnie wpływające na jednostki, rodziny i społeczeństwa. Trudności ze znalezieniem pracy mogą powodować u ludzi apatię i pesymizm, problemy zdrowotne i finansowe. Brak pracy wiąże się z brakiem możliwości uzyskania dochodu co jest podstawowym źródłem ubóstwa i wykluczenia społecznego. Dla większości młodych osób moment przechodzenia z edukacji do zatrudnienia jest trudny ponieważ przez zmieniającą się sytuację ekonomiczną i społeczną ciężko jest nadążyć za wymogami obecnego rynku pracy. Wysoki poziom bezrobocia oznacza, że gospodarka nie jest w stanie produkować tyle ile by mogła, w przypadku gdyby wszyscy byli zatrudnieni. Ten stan przekłada się na funkcjonowanie sfery społecznej. Przy poważnych rozmiarach bezrobocia i jego długotrwałości pociąga ono za sobą różnego rodzaju niepokojące zjawiska społeczne tj. nędza i brak nadziei na poprawę sytuacji.

Bezrobocie i jego rodzaje

Bezrobocie jest zjawiskiem społecznym, które polega na tym, że osoby zdolne do pracy i chcące ją podjąć nie znajdują zatrudnienia.¹ Osoba bezrobotna to taka, która jest zdolna i gotowa do podjęcia zatrudnienia w pełnym wymiarze czasu pracy lub jeśli jest osobą niepełnosprawną, gotową i zdolną do podjęcia zatrudnienia co najmniej w połowie tego wymiaru, nieucząca się w szkole (z wyjątkiem szkoły dla dorosłych lub studiach wyższych niestacjonarnych), zarejestrowana we właściwym ze względu na miejsce zameldowania powiatowym urzędzie pracy, poszukująca pracy zarobkowej bądź zatrudnienia jeśli:

• ukończyła 18 lat i nie osiągnęła wieku emerytalnego,

• nie ma prawa do emerytury lub renty socjalnej, renty z tytułu niezdolności do pracy, renty rodzinnej przekraczającej wysokość połowy minimalnego wynagrodzenia, renty szkoleniowej,

• nie posiada nieruchomości rolnej, której powierzchnia użytków rolnych przekracza 2 ha przeliczeniowe oraz nie podlega ubezpieczeniom emerytalnym i rentowym z tytułu pracy jako domownik lub współmałżonek w gospodarstwie rolnym,

• nie ma przychodów podlegających opodatkowaniu podatkiem dochodowym z działów specjalnych produkcji rolnej,

• nie złożyła wniosku o wpis do CEIDG,

• nie jest tymczasowo aresztowana i nie odbywa kary pozbawienia wolności poza zakładem karnym,

• nie pobiera zasiłku stałego,

• nie pobiera świadczenia pielęgnacyjnego i dodatku do zasiłku rodzinnego z tytułu samotnego wychowywania dziecka oraz utraty prawa do zasiłku dla bezrobotnych w skutek upływu ustawowego okresu pobierania,

• nie pobiera po zakończeniu zatrudnienia świadczenia szkoleniowego,

• nie ma miesięcznie przychodu w wysokości przekraczającej połowę minimalnego wynagrodzenia,

• nie podlega obowiązkowi ubezpieczenia społecznego (z wyjątkiem ubezpieczenia społecznego rolników),

• nie pobiera zasiłku dla opiekuna.²

Nie należy mylić osób bezrobotnych z ludźmi biernymi zawodowo. Osoba bierna zawodowo to taka, która ma więcej niż piętnaście lat i nie poszukuje pracy chociaż posiada kondycję fizyczną umożliwiającą jej podjęcie zatrudnienia. Osoby te pozostają bez pracy m.in. przez pobieranie nauk w systemie dziennym, przez sytuację rodzinną i obowiązki domowe, chorobę lub pobieranie świadczeń emerytalnych czy też przez zniechęcenie bezskutecznym poszukiwaniem pracy.

Z kolei osobą czynną zawodową jest osoba w wieku produkcyjnym, wykonująca pracę, która przynosi dochód. Tak więc osobami czynnymi zawodowo są wszystkie osoby pracujące zawodowo. Zalicza się do nich: pracodawców, nieodpłatnie pomagających członków rodzin, zarejestrowanych bezrobotnych, pracowników najemnych oraz pracujących na własny rachunek.³

Biorąc pod uwagę przyczyny bezrobocia wyróżnia się:

• bezrobocie frykcyjne charakteryzujące się zbyt dużym popytem na rynku pracy i zbyt małą podażą. Może to być stan przejściowy gdyż rynek pracy jest zjawiskiem ruchomym. Bezrobocie frykcyjne jest krótkotrwałe bo okres poszukiwania pracy trwa średnio trzy miesiące.

• Bezrobocie strukturalne, które jest zbliżone do bezrobocia frykcyjnego, ale utrzymuje się ono przez dłuższy okres i dotyczy większej liczby osób. Przyczyny tego rodzaju bezrobocia mogą być różne, np. brak wykształcenia oczekiwanego przez pracodawców.

• Bezrobocie techniczne, które jest rodzajem bezrobocia strukturalnego. Jest ono skutkiem wprowadzenia innowacji technologicznych w przedsiębiorstwach.

• Bezrobocie koniunkturalne, które jest związane ze wzrostem i spadkiem gospodarczym. Ma ono charakter cykliczny.

• Bezrobocie sezonowe obejmujące konkretne rodzaje działalności gospodarczej podatnej na zmiany sezonu.⁴

Ze względu na czas trwania bezrobocia można wyróżnić:

• bezrobocie krótkookresowe (trwające do trzech miesięcy),

• bezrobocie średniookresowe (trwające od czterech do sześciu miesięcy),

• bezrobocie długookresowe (trwające od siedmiu miesięcy do roku),

• bezrobocie długotrwałe (trwające dłużej niż rok).

Ze względu na źródła danych wyróżnia się:

• bezrobocie pozorne, które jest tworzone przez osoby tworzące fikcyjne bezrobocie tzn. przez osoby zatrudnione, ale widniejące w rejestrze jako bezrobotne,

• bezrobocie częściowe tworzone przez osoby zatrudnione w niepełnym wymiarze godzin,

• bezrobocie całkowite tworzone przez osoby nie podejmujące żadnego zatrudnienia.⁵

Podstawowym miernikiem poziomu bezrobocia jest stopa bezrobocia. Oblicza się ją jako udział bezrobotnych w ilości ludności czynnej zawodowo. Wynik jest podawany w procentach. W stan osób aktywnych zawodowo wlicza się osoby pracujące i bezrobotne. Wzrost wskaźnika bezrobocia następuje zazwyczaj podczas sezonowych zwolnień w kraju.

Stopa bezrobocia = x 100%

Kolejnym miernikiem jest współczynnik aktywności zawodowej ludności, który określa udział aktywnych zawodowo w ogólnej liczbie ludności danej kategorii wyróżnianej ze względu na poziom wykształcenia, wiek, stan cywilny itp. Zgodnie z Badaniem Aktywności Ekonomicznej Ludności współczynnik ten występuje jako udział zatrudnionych w ogólnej liczbie ludności w wieku piętnastu i więcej lat.

Rynek pracy to miejsce gdzie dokonuje się wymiany pracy pomiędzy kupującym a sprzedającym. Kupującym jest tu pracodawca oferującym zatrudnienie, a sprzedającym – pracownik, który otrzymuje określone wynagrodzenie za swoją pracę. Rynek pracy kształtowany jest przez popyt na pracę i podaż pracy. Podaż pracy jest to zasób siły roboczej czyli osoby pracujące lub poszukujące zatrudnienia. Natomiast poprzez popyt na pracę rozumie się zgłaszane przez pracodawców zapotrzebowanie na pracę czyli liczbę osób, którą pracodawcy są w stanie zatrudnić. Czynnikami wpływającymi na popyt są głównie wydajność pracy, koszty pracy, oraz zapotrzebowanie na produkty i usługi. Popyt na pracę wynika z popytu na dobra i usługi, do których wytworzenia potrzebna jest praca. Jest on więc popytem pochodnym. W sytuacji kiedy następuje zrównanie popytu na pracę z podażą pracy dochodzi do równowagi na rynku pracy. Oznacza ona stan na rynku pracy gdy wszystkie osoby mogą znaleźć pracę. Jest to pełne zatrudnienie. W gospodarce rynkowej sytuacja taka oznacza zjawisko bezrobocia dobrowolnego i naturalnego. Bezrobocie dobrowolne występuje gdy osoby nie podejmują pracy z własnego wyboru, a bezrobocie naturalne pochodzi od naturalnych procesów zachodzących na rynku takich jak likwidacja istniejących miejsc pracy i powstawanie nowych czy przeprowadzka do innej miejscowości.⁶

Przyczyny i skutki bezrobocia

Istnieje szereg różnych przyczyn bezrobocia. Wśród najpopularniejszych można wyróżnić m.in.: niedostosowanie struktury podaży do popytu na pracę, brak równowagi pomiędzy kierunkami kształcenia szkół, a zapotrzebowaniem na określone zawody na rynku pracy, automatyzacja, restrukturyzacja, ograniczenie lub całkowity spadek produkcji danych towarów lub wykonywanych usług przez spadek popytu na nie, za duże obciążenie fiskalne przedsiębiorców, likwidacja przedsiębiorstw, zmiana siedziby firmy, brak chęci do podnoszenia kwalifikacji, bark mobilności osób bezrobotnych, brak środków finansowych na przeciwdziałanie bezrobociu, niekorzystne zachowanie związków zawodowych, złe promowanie wolnych miejsc pracy.

Skutki bezrobocia są to negatywne efekty społeczne, psychologiczne i ekonomiczne które niesie za sobą głównie bezrobocie długoterminowe. Do ekonomicznych skutków bezrobocia można zaliczyć:

• powstanie różnicy między wielkością PKB możliwą do osiągnięcia przy pełnym zatrudnieniu, a wielkością PKB rzeczywiście osiągniętą w danym okresie czasu,

• spadek poziomu produkcji,

• rozwój tzw. szarej strefy,

• zmniejszenie wpływów do budżetu państwa z podatków i ubezpieczeń społecznych,

• zwiększenie wydatków państwa na zasiłki socjalne,

• pogłębienie się deficytu budżetowego przez znaczne wydatki państwa na cele związane z bezrobociem,

• zanikanie umiejętności i kwalifikacji na skutek długotrwałego pozostania bez pracy,

• niższe dochody gospodarstw domowych, które prowadzą do zmniejszenia popytu globalnego.⁷

Długoterminowe bezrobocie może wywołać także wiele konsekwencji społecznych, które są postrzegane przez bezrobotnych w sposób indywidualny. Wśród najczęściej pojawiających się można wyróżnić:

• utratę dotychczasowej pozycji społecznej,

• poczucie wykluczenia ze społeczeństwa, a także utratę kontaktu ze znajomymi,

• niechęć do udziału w życiu politycznym i kulturowym,

• konflikty w rodzinie,

• odkładanie decyzji o małżeństwie i zakładaniu rodziny,

• patologie społeczne tj. alkoholizm, przestępczość,

• pogarszanie się stanu zdrowia,

• obniżony standard życia,

• emigrację zarobkowa, która może skutkować osłabieniem więzi rodzinnych i rozpadem małżeństw.

Psychologiczne skutki bezrobocia występują w zależności od indywidualnych tj. czas pozostania bez pracy, wsparcie ze strony rodziny, wieku osoby bezrobotnej. Wśród tych skutków można wymienić: zaburzenia emocjonalne, depresję, niezadowolenie z życia, bezradność, obwinianie się, rozczarowanie, utratę poczucia własnej wartości, brak wiary w siebie, poczucie braku perspektyw, stres a skłonność osób bezrobotnych do myśli samobójczych.⁸

Czasami oprócz negatywnych skutków istnieją także pozytywne wywołane przez bezrobocie. Dotyczą one zazwyczaj bezrobocia krótkoterminowego. Są to np.:

• staranne wykonywanie pracy przez pracowników obawiających się utraty zatrudnienia,

• wysoka wydajność i dyscyplina pracy,

• konkurencja pomiędzy pracownikami na rynku pracy i chęć podnoszenia przez nich kwalifikacji,

• lepsza alokacja zasobów pracy,

• mniejsze wymagania płacowe pracowników.⁹

Polityka przeciwdziałania bezrobociu

Instytucje rynku pracy są to organizacje, które realizują zadania na rzecz promocji zatrudnienia i przeciwdziałania bezrobociu. Są to m.in.: publiczne służby zatrudnienia, agencje zatrudnienia, Ochotnicze Hufce Pracy, instytucje partnerstwa lokalnego, instytucje dialogu społecznego, instytucje szkoleniowe.

Publiczne służby zatrudnienia składają się z wojewódzkich i powiatowych urzędów pracy oraz urzędu obsługującego ministra właściwego do spraw pracy i urzędów realizujących zadania państwa w zakresie polityki rynku pracy. Do zadań samorządu województwa zalicza się: podział posiadanych środków z Funduszu Pracy, określenie regionalnej polityki rynku pracy oraz rozwoju zasobów ludzkich, badanie popytu na pracę i opracowywanie analiz rynku pracy, koordynowanie realizacji programów aktywizacji zawodowej finansowanych z rezerwy Funduszu Pracy na terenie województwa, współpraca z powiatowymi urzędami pracy w zakresie staży i organizacji szkoleń, prowadzenie rejestru agencji zatrudnienia, organizowanie szkoleń pracowników wojewódzkich, współdziałanie ze szkołami i uczelniami w harmonizowaniu kształcenia z potrzebami rynku pracy inicjowanie projektów pilotażowych.

Agencje zatrudnienia to niepubliczne jednostki organizacyjne świadczące usługi pośrednictwa pracy, pośrednictwa zawodowego, pośrednictwa pracy u zagranicznych pracodawców, pracy tymczasowej i doradztwa personalnego. Legalne agencje zatrudnienia powinny mieć certyfikat marszałka województwa odpowiedniego ze względu na siedzibę agencji potwierdzający wpis do rejestru podmiotów prowadzących agencję zatrudnienia. ¹⁰

Ponieważ bezrobocie jest poważnym problemem, podejmowane są pewne kroki, aby je zmniejszyć. Wśród nich wyróżnia się aktywna i bierne przeciwdziałanie bezrobociu. Biernymi metodami są np.: wydłużanie czasu nauki młodzieży, wydłużanie urlopów wychowawczych, skracanie tygodniowego czasu pracy. Natomiast do aktywnych metod przeciwdziałania bezrobociu można zaliczyć: organizację szkoleń i kursów kwalifikacyjnych, prowadzenie doradztwa zawodowego, dofinansowanie rozpoczęcia działalności gospodarczej, tworzenie nowych stanowisk pracy.¹¹

Fundusz Pracy jest to państwowy fundusz celowy, którego pełnomocnikiem jest minister pracy i polityki społecznej. Zgromadzone na nim pieniądze są przeznaczone na cele, które wskazuje ustawa o promocji zatrudniania i instytucjach rynku pracy. Środki przeznaczone są przede wszystkim na aktywizację osób bezrobotnych, czyli na: zasiłki dla bezrobotnych, roboty publiczne, prace interwencyjne, szkolenia dla bezrobotnych, rozwój pośrednictwa zawodowego i badania rynku pracy. Fundusz Pracy pokrywa również koszty dotyczące specjalizacji i realizacji staży podyplomowych dla stomatologów, lekarzy, pielęgniarek, położnych i innych związanych. Składki na Fundusz Pracy odprowadzają pracodawcy w wysokości 2,45% podstawy wymiaru. Pracownicy ich nie finansują. Fundusz Pracy jest zasilany ze składek odprowadzanych przez przedsiębiorców, dotacji budżetu państwa, środków z budżetu Unii Europejskiej, odsetek od środków na rachunkach bankowych. ¹²

Stan i dynamika bezrobocia w Polsce

Tabela 1. Liczba bezrobotnych w Polsce w IV kwartale 2018 roku

Kategoria	Ogółem	Mężczyźni	Kobiety
	W tysiącach osób
Ogółem	968,9	426,2	542,6
Bezrobotni z wykształceniem
wyższym	136,5	41,7	94,8
średnim zawodowym	212,9	78,4	134,5
średnim ogólnokształcącym	109,1	33,3	75,8
zasadniczym zawodowym	248,5	133,6	114,9
gimnazjalnym, podstawowym i niepełnym podstawowym	261,9	139,3	122,7
Bezrobotni w wieku
24 lata i mniej	118,6	46,1	72,4
25-34	271,7	85,8	185,8
35-44	230,1	89,6	140,5
45-54	173,9	84,3	89,6
55 lat i więcej	174,6	120,4	54,2
Bezrobotni według czasu pozostawania bez pracy
do 1 miesiąca	104,1	57,7	46,4
1 - 3	190,9	95,8	95,1
3 - 6	144,0	63,5	80,6
6 - 12	146,5	63,4	83,2
12 – 24	143,5	55,4	88,1
powyżej 24 m -cy	239,8	90,5	149,3
Bezrobotni według stażu pracy
do 1 roku	190,3	73,0	117,3
1 - 5	235,8	93,9	141,9
3 – 10	151,0	64,5	86,5
10 – 20	146,5	72,6	73,9
20 – 30	85,1	52,6	32,5
Powyżej 30 lat	30,7	22,0	8,6
bez stażu	129,5	47,6	81,8

Źródło: Opracowanie własne na podstawie GUS – Bezrobocie rejestrowane I-IV kwartał 2018 roku

Jak widać w powyższej tabeli na koniec 2018 roku 968,9 tysięcy osób pozostało bez pracy. Z czego 56% stanowiły kobiety, a pozostałe 44% mężczyźni. Biorąc pod uwagę wykształcenie osób bezrobotnych – najwięcej osób pozostających bez pracy to osoby z najniższym wykształceniem. Z wykształceniem gimnazjalnym i niższym jest więcej mężczyzn. Wykształcenie wyższe nie gwarantuje zatrudnienia ponieważ 136,5 tysiąca osób o takim wykształceniu było bezrobotnych. Mniej o 27,4 tysiąca osób bezrobotnych jest z wykształceniem średnim ogólnokształcącym. Osoby te stanowią najmniejszy odsetek bezrobotnych ogółem. Biorąc pod uwagę wiek osób pozostających bez zatrudnienia widać, że najmniej bezrobotnych jest wśród osób najmłodszych, a najwięcej w wieku 24 – 34 lat. Potem w coraz starszym wieku liczba bezrobotnych spada. Zjawiskiem negatywnym jest fakt, że najwięcej osób bezrobotnych bo 25% badanych pozostaje bez pracy ponad 2 lata. Wśród tej grupy ludzi zdecydowanie przeważają kobiety. Jest ich aż o 58,8 tysięcy więcej niż mężczyzn. Tylko 11% bezrobotnych pozostaje bez zatrudnienia krócej niż miesiąc. W tej grupie przeważają mężczyźni. Interesującym faktem jest to, że więcej wśród osób bezrobotnych jest takich, które posiadają już nawet pięcioletni staż pracy niż nieposiadających żadnego doświadczenia.

Tabela 2. Bezrobocie w Polsce według województw na koniec 2018 roku.

Województwo	Ogółem	Mężczyźni	Kobiety	Stopa bezrobocia
	W tysiącach osób			W %
Dolnośląskie	62,8	27,9	34,9	5,2
Kujawsko – pomorskie	72,7	28,4	44,2	8,8
Lubelskie	74,4	35,8	38,6	8,0
Lubuskie	22,2	9,1	13,1	5,8
Łódzkie	66,0	30,8	35,2	6,1
Małopolskie	71,5	30,3	41,2	4,7
Mazowieckie	136,5	65,4	71,2	4,9
Opolskie	22,7	9,3	13,3	6,3
Podkarpackie	82,9	37,9	45,0	8,8
Podlaskie	36,8	19,3	17,5	7,8
Pomorskie	46,1	17,0	29,1	4,9
Śląskie	80,1	33,3	46,8	4,3
Świętokrzyskie	44,1	20,9	23,2	8,3
Warmińsko – mazurskie	53,1	22,4	30,7	10,4
Wielkopolskie	50,9	19,4	31,5	3,1
Zachodniopomorskie	46,0	18,9	27,1	7,4
Polska	968,9	426,2	542,6	5,8

Źródło: Opracowanie własne na podstawie GUS – Bezrobocie rejestrowane I-IV kwartał 2018 roku

Z powyższej tabeli wynika, że największe bezrobocie panuje w województwie Warmińsko – mazurskim. Stopa bezrobocia wynosi tam 10,4 %. Aż 50,9 tysiąca ludzi pozostaje bez pracy. Nie wiele mniej bo 50,9 tysiąca osób jest bezrobotnych w województwie Wielkopolskim jednak tam stopa bezrobocia wynosi jedynie 3,1 %. Wynika to z faktu, iż w województwie tym zamieszkuje dużo więcej ludzi niż w województwie Warmińsko – mazurskim. W dosyć dobrej sytuacji jest również województwo Śląskie gdzie stopa bezrobocia wynosi 4,3%.

Tabela pokazuje, że w Polsce jest o 116,4 tysiąca więcej bezrobotnych kobiet niż mężczyzn. Jedynie w województwie Podkarpackim bezrobocie przeważa wśród mężczyzn. W pozostałych województwach pośród osób pozostających bez pracy dominują mężczyźni.

Podsumowanie

Bezrobocie jest jednym z poważnych problemów społecznych. Za osobę bezrobotną uważa się taką, która mino tego, że chce pracować nie może znaleźć zatrudnienia. Bezrobocie występuje z różnych przyczyn i trwa przez zróżnicowany okres czasu dlatego wyróżnia się kilka rodzajów tego zjawiska Problem ten dotyka każdego w inny sposób.. Należy pamiętać, że bezrobocie to nie tylko problem każdego z osobna, ale również całej gospodarki. Z tego powodu państwo walczy z tym zjawiskiem. Powołuje instytucje rynku pracy.

Zjawisko bezrobocia mierzy się stopą bezrobocia. Artykuł wskazał, że największe bezrobocie występuje w województwie Warmińsko – mazurskim, a najmniejsze w Wielkopolskim. Największy problem ze znalezieniem pracy mają osoby z najniższym wykształceniem i najkrótszym stażem pracy w wieku 25-34 lat.

Bibliografia

1. Begg D., Fischer S., Dornbush R., Makroekonomia, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2007, s.251 -252

2 Drela K, Psychologiczno – ekonomiczne problemy bezrobocia, Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego, nr 10, Szczecin 2015, s. 136 -138

3. Kaczmarczyk K., Bierność i bezrobocie młodzieży w Polsce, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Toruń 2016, s. 43-44

4. Kwiatkowski E., Bezrobocie. Podstawy teoretyczne, wydawnictwo PWN, Warszawa 2001, s. 20

5. Potasińska A., Bezrobocie z perspektywy socjologicznej, Wydawnictwo Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego, Warszawa 2014, s. 24-27

6. Samuelson P., Nordhaus W., Ekonomia, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa, 2004, s. 42 – 44.

7. Ustawa z dn. 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (DZ.U. z 2013 r., Nr. 674, ze zm.), art. 2 pkt 2.

8. Ustawa z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy ( Dz. U Nr 99 poz. 1001 z późniejszymi zmianami)

9. Osoby czynne zawodowo, https://encyklopedia.pwn.pl/haslo/zawodowo-czynni;4000725.html (13.05.2019 r.)

10. Metody przeciwdziałania bezrobociu, http://www.tydzienspoleczny.org.pl/bezrobocie-czym-jest-rodzaje-i-metody-przeciwdzialania-bezrobociu.html (10.05.2019 r.)

11. Fundusz Pracy, https://poradnikprzedsiebiorcy.pl/-fundusz-pracy (10.05.2019 r.)

1^ E. Kwiatkowski, Bezrobocie. Podstawy teoretyczne, wydawnictwo PWN, Warszawa 2001, s. 20

2^ Ustawa z dn. 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (DZ.U. z 2013 r., Nr. 674, ze zm.), art. 2 pkt 2.

3^ https://encyklopedia.pwn.pl/haslo/zawodowo-czynni;4000725.html

4^D. Begg, S. Fischer, R. Dornbush, Makroekonomia, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2007, s.251 -252

5^ A. Potasińska, Bezrobocie z perspektywy socjologicznej, Wydawnictwo Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego, Warszawa 2014, s. 24-27

6^ P. Samuelson, W. Nordhaus, Ekonomia, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa, 2004, s. 42 – 44.

7^ K. Kaczmarczyk, Bierność i bezrobocie młodzieży w Polsce, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Toruń 2016, s. 43-44.

8^ Drela K, Psychologiczno – ekonomiczne problemy bezrobocia, Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego, nr 10, Szczecin 2015, s. 136 -138.

9^ K. Kaczmarczyk, Bierność …, s. 43.

10^ Ustawa z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy ( Dz. U Nr 99 poz. 1001 z późniejszymi zmianami)

11^ http://www.tydzienspoleczny.org.pl/bezrobocie-czym-jest-rodzaje-i-metody-przeciwdzialania-bezrobociu.html

12^ https://poradnikprzedsiebiorcy.pl/-fundusz-pracy